Rabu, 21 Mei 2008

UMPASA


UMPASA

Kehidupan adat orang batak tidak terlepas dari Peribahasa (Umpasa) yang terdiri dari 2 macam sbb:
Umpama/umpasa adong do na jempek jala adong do na ganjang.
Contoh ni umpama na jempek ima " SISOLI-SOLI DO ADAT, SIADAPARI GOGO",
Ia umpama na ganjang tarbagi dua doi, parjolo do jolo tudosan, umpe i asa isi ni umpama i na sasintongna,
contoh ni umpama na ganjang ima
" ANDOR HALUMPANG MA PATOGU-TOGU LOMBU;
" SAI NANGNANG MA I SARIMATUA SAHAT RO DI NA PAIRING-IRING PAHOMPU"

HATA PASU-PASU
* Janji urat ni eme tu laklak ni simarlasuna,
Adat na denggan na so ra sega,
uhum na uli na so ra muba i,
asa manumpak ma Tuhanta i
sinur ma pinahan gabe na niula jala horas jolma.
* Sai marrongkap mai songon bagot,
marsibar songon ambalang,
jala sai masigomgoman ma tondi ni nasida tu na tama.
* Dangka ni hariara ma pinangait-ngaithon,
tubuma dihamu anak dohot boru,
sai unang ma panahit-nahithon.
* Balintang ma pagabe tumandakhon sitadoan,
saut do hamu gabe asal ma tontong masipaolo-oloan.
* Dangir-dangir ni batu ma hamu,
pandakdahan ni simbora,
Gabe do hamu jala sarimatua asal ma sai marsada ni roha.
* Ai na tinapu salaon, salaon situa-tua,
Denggan ma hamu masianju-anjuan asa saut gabe jala sarimatua.
* Sai situbu laklak ma hamu situbu singkoru di dolok ni purbatua,
sai tubuan anak ma hamu tubuan boru, donganmuna sarimatua.
* Hariara na bolon bahen parlape-lapean,
Sai tubu ma di hamu anak dohot boru na bolas pangunsandean.
* Bagot na mandung-dung tu pilo-pilo marajar,
Tading ma antong na lungun, sai roma na jagar.
* Sahat-sahat ni soluma sahat tu bortean,
Sahat ma hamu tu parhorasan, sahat tu panggaben.

ANGKA UMPAMA NA MARRAGAM

* Tuat ma na sian dolok martungkot salagundi,
adat ni ompunta sijolo-jolo tubu siihuttonon ni na di pudi.
* Sinuan bulu sibahen nalas,
Sinuan uhum sibaen na horas.
* Muba dolok muba duhutna,
muba luat sai adong do muba adatna.
* Eme na masak di gagat ursa ,
ia i namasa ima di ula.
* Aek godang aek laut,
dos niroha sibahen nasaut
* Sori manungkun sori mandapot,
sai matua marpanungkun tu na nidapot.
* Tangan do botohon, ujungna jari-jari,
Bangko nihata si dohonon, asal ma jumolo marsatabi.
* Ramba na poso na so tubuan lata,
halak na poso na so umboto hata.
* Tampuk ni sibaganding di dolok ni pangiringan,
horas ma hamu na marhaha maranggi, sai masipairing-iringan.
* Bola-bola ni tangan, sitongka i bolahononhon,
bola-bola ni halak, sitongka i tangihononhon.
* Tinallik randorung bontar gotana,
Dos do anak dohot boru nang pe pulik margana,
ai dompak marmeme anak, dompak do tong marmeme boru,
andung ni anak sabulan di dalan, andung ni boru sataon.
* Habang leang-leang songgop tu parapian,
Bolak ni rosu angka na marpariban,
sai masitopot-topotan songon pidong leang-leang.
* Na niida ni mata paula so niida,
na binege ni pinggol paula so ni bege.

Si dua uli songon na mangan poga,
malum sahit bosur butuha

Giringgiring gostagosta,
sai tibu ma hamu mangiringiring huhut mangompaompa

Rundut biur ni eme mambahen tu porngisna,
masijaitan andor ni gadong mambahen tu ramosna.

Hotang binebebebe, hotang pinulospulos
unang iba mandele, ai godang do tudostudos

Tumbur ni pangkat tu tumbur ni hotang
tu si hamu mangalangka sai di si ma hamu dapotan

Hotang hotari, hotang pulogos
gogo ma hamu mansari asa dao pogos

Hotang do bahen hirang, laho mandurung porapora
sai dao ma nian hamu na sirang, alai lam balga ma holong ni roha

Hotang diparapara, ijuk di parlabian
sai dao ma na sa mara, jala sai ro ma parsaulian

Sidangka ni arirang na so tupa sirang,
di ginjang ia arirang, di toru ia panggongonan.
badan mu na ma na so ra sirang, tondi mu sai masigomgoman

Bintang na rumiris ombun na sumorop
anak pe di hamu riris, boru pe antong torop
Bona ni aek puli, di dolok Sitapongan,
sai ro ma tu hamu angka na uli, songon i nang pansamotan

Marasar sihosari di tombak ni panggulangan
sai halak na gogoma hamu mansari jala parpomparan sibulangbulangan


Agia pe lapa-lapa asal di toru ni sobuan
agia pe malapalap asal ma di hangoluan,
ai sai na boi do partalaga gabe parjujuon

Ulos lobulobu marrambu ho ditongatonga
tibu ma ho ito dolidoli, jala mambahen si las ni roha

Ulos lobulobu marrambu ho ditongatonga
sinok ma modom ho anggi, suman tu boru ni namora

ANGKA UMPAMA
• Ingkon barani do mandok hata na sintong, ndang matanggak di hata, ndang matahut di bohi
• Tongka do mulak tata naung masak, mulak marimbulu naung tinutungan
• Tu duru ma hata mabuk, tu tonga hata uhum
• Unang talu mangalehon , parjoring siahiton, parpalia sidungdungon
• Ndang adong amporik na so siallang eme
• Ingkon sada do songon dai ni aek, unang mardua songon dai ni tuak
• Unang songon ulubalang so mida musu
• Unang teal, teleng so hinarpean, na mungkal songon siarari
• Diorong asu do na so ompuna, paniseon do halak di na so padanna
• Ndang piga halak sigandai sidabuan, alai godang sigandai hata
• Ndang sae holan parik ni huta togu, alai ingkon tumogu dope sada ni rohanta
• Piltik ni hasapi do tabo tu pinggol, anggo piltik ni hata sogo do begeon
• Hata paduadua suminta parsalisian, hata patolutolu suminta parrosuan
• Ndang ngalian nang so niulosan, na so ada anian na so adong tudosan
• Ganjang pe nidungduung ni tangan , ganjangan dope nidungdung ni roha
• Molo iba maniop matana halakan maniop suhulna, aganan ma pinalua
• Salah mauli salah ma denggan, songon songgar di robean
• Santahu aek nuaeng, duan tahu aek marsogot, na santahu i do pareahan
• Ingkon martangga martordingan do songon paranak ni balatuk
• Na dangol ni andung, na siak panomuan
• Sai martanda ma songon adian, marhinambar songon dolok
• Todos di ari, tanggor di boturan
ANGKA UMPASA
• Hotang do binebe-bebe, hotang nipulos-pulos
Unang hita mandele ai adong do tudos-tudos
• Sori manungkun, sori mandapot
Martua manungkun ma na ro tu na nidapot
• Tuak natonggi tu bagot si balbalon
Tung pe paet di tingki na salpu, sa i ro ma angka natonggi tu juloan on
• Unduk Sipinggilina, torjok sitarihonna,
Unduk pinailina, tontu adong sinarihonna
• Bangunbangun sinuan, bangun bangun do salongan
Molo na uli sinuan, laos na uli do jaloon
• Sihampir gabe gambir, tandiang gabe toras
tudia pe so tampil, tung tu aha pe so bolas
• Manuan bulu di lapang-lapang ni babi
Mambahen na so uhum, mangulahon na so jadi
• Tangkas pe jabu suhat, tangkasan do jabu bona
tangkas ma hita maduma, laos tangkas ma nang mamora
• Ndang tarbahen be turak, ai nungga sor binahen tagan
Ndang tarbahen be mulak, ai nungga sor niose padan
• Nirimpu do gugutna, hape saitna
Nirimpu do burjuna, hape gaitna
• Binsar ma mata ni ari, poltak mata ni bulan
Sai horas ma angka lahilahi sai horas nang angka parompuan
• Mabaor aek puli sian dolok ni simamora, sai hot ma jabunta on bagas nauli, inganan marlas ni roha
Pir do pongki, bahulbahul pansalongan
Pir ma tondi, sai ro ma pangomoan
• Marisap nama jo, manang beha hinatabona
Marpingkir nama jo, manang beha pangalahona
• Jonjong di dolok purbasinomba, manatap tu panamparan,
Sai sahat ma hamu saur matua, mangingani jabuon dihaliangi angka pomparan
• Hotanghotang so dohonon, ansiumn so bolaon
Hata na so sidohonon, tongka do paboa-boaon
• Pusuk ni tobu na poso uram-uram ni situma
Sungkunon ma gogo tu na poso, ruhut adat tu natua-tua
• Bintang narumiris tu ombun na sumorop
Anak pe antong riris, boru pe antong torop
• Tuat ma pandurung, nangkok ma parsoban
Marsidolosan pe tanggurung, tongka do masihaoran
• Unang jolo siburinsak, asa porapora
Unang jolo hona insak, asa pinauba roha
• Ampa-paga dolok, tu ampapaga ni Humbang
Ba hita do marsogot, laos hita do nang haduan
• Naung indahan, tongka do dudaon
Naung ni oloan, tongka do juaon
• Unang girgir mambau, anggo so binoto do mambibiri
Unang girgir iba marjabu, anggo so binoto do mamparabiti
• Tuak natonggi tu bagot si balbalon
Tung pe paet di tingki na salpu, sa i ro ma angka natonggi tu juloan on
• Tinapu bulung siarum, bahen uram ni pora-pora
Na hansit gabe malum, molo dapot sinangkap ni roha
• Sinuan bagot, bagot marpilo-pilo
Jotjot do naung pangidoan, gabe mangido-ido
• Bulung ni bulu do i, tu bulung ni hotang
Ia tundal sarupa musu, hape dompak sarupa dongan
• Madekdek ansosoit tongon tu tarumbara
Unang dok hamu hami parholit, silehonon do soada
• Mangkuling taguktaguk, di atas ni arirang
Hunsus na baru saut, bau na baru sirang
• Daling ni dalingkon, masuak hodong ni bagot
Tading na tinadingkon, hape na nieahan pe so dapot
• Ndang tardanggur be na gantung di dolok ni spakpahi
Ndang taringot be na dung songon bongka siapari
• Nidanggur ambaroba, ambaroba na so ra hona
Bangko ni hita jolma, sai masiahut tu jolona
• Molo tampil tu parsoburan, ingkon siat do tu panggatan
Molo tangkas do di partuturan, ingkon dohot do di parjambaran
• Niluluan tandok hape dapot parindahanan
Tolap papangan do nian mandok, alai ndang tuk jamaon ni tangan
• Rande ampapaluan, porapora si salean
Raja do pangalu-aluan na mora paulaean
• Solot bulung hahombu, tu dangka ni arirang
Salang na marpahompu, adong do i na sirang
• Duru ni harangan, hatubuan ni tada-tada
Hansit do tangan rajanami, mandangurhon na so ada
• Marluga sitindaon, mangan hoda sigapiton
tu jolo ni langkahon, tu pudi sinarihon
• Barita ni lampedang mardangka bulung bira
Barita ni hamoraon mu, tarbege do ro di dia

Tidak ada komentar:

Posting Komentar